یادداشت مهارتی بخش ریحانه | چطور درخانه فرهنگ کتابخوانی را رواج دهیم

این روزها با پیشرفت تکنولوژی و جهانی شدن کشورهای در حال توسعه با سبک زندگی‌های دستوری کشورهای توسعه یافته، دغدغه‌ی سلامت جسمی، روحی و فکری فرزندان و اعضای خانواده از اصلی‌ترین مسائل مورد توجه والدین است. اگر پدر و مادر هستید و این متن را می‌خوانید، باید اعتراف کنم که کتاب بهترین غذای فکری برای فرزندان شماست. در این مطلب با راهکارهایی برای ترغیب خانواده و کودکان به زیستن در حال و هوای کتاب‌ها و کتابخوانی آشنا خواهید شد.

بازی و کتاب

با کتاب‌هایی که همه‌ی اعضای خانواده می‌شناسند، بازی کنید. بازی پانتومیم که موضوع آن از میان عنوان کتابهای معروف باشد. طبیعتاً هرچه بیشتر کتاب خوانده باشید و بچه‌ها کتاب‌های بیشتری را بشناسند، بازی هیجان انگیزتر و متنوع‌تر خواهد بود. با اینکار ضمن تثبیت دوباره‌ی عنوان و محتوای کتاب‌های خوانده شده در ذهن‌ افراد، به طور نمادین هم این مفهوم برای بچه‌ها ثابت می‌شود که هرکس کتاب بیشتری خوانده باشد، موفق‌تر خواهد شد.

نمایش

اجرای نمایش، همیشه از بازی‌های محبوب کودکان است. مخصوصاً نمایشی که در آن انتخاب قصه و گفت‌وگونویسی‌ها، کارگردانی و آماده سازی صحنه و شخصیت پردازی‌ را خودشان انجام داده باشند. در همین رابطه می‌شود یکی از کتاب قصه‌های محبوبشان را انتخاب کنند و قصه‌ی آن را برای اعضای خانواده نمایش دهند. اگر بچه‌ها به این کار علاقه مند بودند، حتی می‌توانید در یک مهمانی با حضور اعضای فامیل که بچه‌ها خیلی دوستش دارند – مثل پدر بزرگ و مادربزرگ- یا گروه همسالان و دوستان ترتیبی دهید تا نمایش را مقابل آن‌ها هم اجرا کنند. این کار ضمن تقویت روحیه‌ی کتاب و کتابخوانی در تقویت اعتماد به نفس آن‌ها و بهبود روابط اجتماعیشان موثر است.

نقاشی و کتاب (نقالی)

یک قطعه کاغذ بزرگ انتخاب کنید. از بچه‌ها بخواهید به صورت گروهی صحنه‌هایی از یک قصه‌ی منتخب را روی آن بکشند و روی دیوار بچسبانید. حالا از روی تصویرهایی که خودشان کشیده‌اند، قصه را برای شما تعریف کنند. با این روش عموماً متوجه می‌شوید چه مفهومی در قصه بیشتر مورد توجه فرزندتان قرار گرفته و برداشت او از داستان چه بوده است.

تابلوی کلمات جدید

یک تخته روی دیوار نصب کنید. از بچه‌ها بخواهید کلمه‌های تازه‌ای را که در کتاب‌ها خوانده‌اند روی تابلو نوشته، معنی آن‌ها را پیدا کنند و مقابل آن بنویسند. به این ترتیب دایره‌ی واژگان اعضای خانواده گسترش پیدا می‌کند.

دفترچه واژگان جدید

هر کودک یک دفترچه برای خودش داشته باشد تا لغات جدیدی که می‌خواند را  با معنی در آن یادداشت کند. اگر کودکانتان به نویسندگی علاقه‌مند هستند، از آنها بخواهید با کلمات جدید داستان بنویسند. این فعالیت خلاقیت بچه‌ها را افزایش می‌دهد.

گفت‌وگو درباره کتاب

کتابخوانی در خانواده می‌تواند شروعی برای تقویت مهارت های دیگر کودکان باشد. بعد از اینکه یک کتاب قصه را خواندند یا برای خردسالان کتابی خواندیم،  نظر آن‌ها را در مورد شخصیت های قصه جویا شویم. از آنها بپرسیم اگر در موقعیت‌های مختلف قصه جای شخصیت‌ها بودند، چه کار می‌کردند. یا اگر جای نویسنده بودند قصه را چطور تمام می‌کردند. این گفتگوها سبب افزایش اعتماد به نفس کودکان و افزایش توانایی آنها در بیان نظرات و شناخت زاویه‌ی دید خودشان می‌شود. همچنین فرصتی را برای گفت و گوی والدین با فرزندان در موضوعات مختلف مبتلا به فراهم می‌کند. حتی می‌توانید زمانی را به خلاصه گویی کتاب‌هایی که اخیرا خوانده‌اید، اختصاص بدهید. هریک از اعضای خانواده چکیده‌ای از آخرین کتابی که اخیرا خوانده است را به دیگران ارائه دهد. در این صورت هر نفر از محتوای کتابهایی که دیگران خوانده اند هم آگاه می‌شود و اگر مشتاق باشد خودش آن کتاب را می خواند.

فیلم و کتاب (فیلم های کتاب دار،  کتاب‌های فیلم دار)

‌از هر فرصتی برای معرفی کتاب تازه و کتابخوانی استفاده کنید.  مثلاً تماشای خانوادگی یک فیلم سینمایی بهانه ی خوبی برای معرفی کتابهای مرتبط با موضوع فیلم است. از روی بعضی کتاب‌ها فیلم های خوبی ساخته شده است.  می‌توانید نظر بچه‌ها را در مورد کتاب و فیلم جویا شوید. آیا کتاب قصه را بهتر بیان کرده است یا فیلم آن را بهتر به تصویر کشیده است.

‌استفاده از سایت‌های کتابخوانی

به سایت‌های معرفی کتاب سر بزنید. اگر اهل کتاب خواندن و دوستدارکتاب باشید، حتما برایتان جذاب خواهد بود. در این سایت‌ها می‌توانید خلاصه‌ی کتاب‌هایی که خوانده‌اید را به اشتراک بگذارید. یا نظرتان را در مورد کتابها بنویسید و به کتابها امتیاز بدهید. با افراد کتابخوان دیگر آشنا شوید و نظرات آنها را راجع به کتابها بخوانید و با کتابهایی که نمی‌شناسید آشنا شوید. حتی می‌توانید یک قفسه‌ی مجازی کتاب برای خودتان بسازید.

‌ساعت معین برای کتابخوانی در خانه

تنظیم زمانی مشخص برای اعضای خانواده که همگی دور هم بنشینند و هرکس کتاب مورد علاقه‌ی خودش را بخواند. این ساعت می‌تواند کمی بعد از صرف شام باشد که هنوز همه‌ی اعضای خانواده دور هم جمع‌اند. رسمیت بخشیدن به فعالیت کتابخوانی از جمله راه‌های پررنگ کردن نقش کتاب در ذهن فرزندان است.

‌صدای تلویزیون بلندتر، صدای کتاب خاموش تر

تلویزیون و کتاب رابطه‌ی معکوس باهم دارند.  در خانه‌ای که صدای تلویزیون بلند است، صدای کتاب خاموش می‌شود. در اینجا، تلویزیون نمادی از تمام رسانه هاست. اگر اصلی‌ترین وسیله‌ی سرگرمی بچه‌ها تلویزیون، تلفن همراه، لپ تاپ و... باشد،  به سمت کتابخوانی گرایش پیدا نمی کنند. معمولا در چیدمان وسایل خانه‌هایمان، تلویزیون در مرکز توجه است. با کمی تغییر در چیدمان می توانید این الگو را تغییر دهید و تلویزیون را به حاشیه برده و کتابخانه را به متن خانه بیاورید.

‌ هزینه‌ی ماهانه برای کتاب در سبد خرید

همانطور که برای خرید خوراکی به بچه‌ها پول تو جیبی داده می‌شود، می‌توان پول تو جیبی مخصوص خرید کتاب به بچه‌ها داد. بچه‌های بزرگتر بدانند که ماهانه مبلغ مشخصی برای خرید کتاب‌های مورد علاقه شان دریافت می کنند. با بچه‌ها به کتابفروشی های بزرگ بروید و خرید کتاب را به یک تفریح خانوادگی تبدیل کنید.

‌در دسترس بودن کتاب

کتاب را به عنوان کالایی نایاب که هر چندسال یکبار امکان دسترسی به آن را پیدا می‌کنید قرار ندهید. اجازه دهید روح کتابخوانی در همه جای خانه جاری باشد. اگر بچه‌ها به خواندن کتابی علاقه مند شدند، مطمئن باشند که به راحتی در دسترس آن‌ها قرار خواهد گرفت.

‌بازدید از مکان‌های تاریخی و گردشگری مرتبط با کتاب

موزه‌ها و مکان های گردشگری فرصت خوبی برای معرفی کتابهای مرتبط است. بعد از خواندن یک کتاب می توان بچه‌ها را به محل های مرتبط با آن برد . دیدن این مکان ها از نزدیک برای بچه‌ها شادی آور است. همچنین بعد از دیدار از یک مکان تاریخی می توان قصه ها و کتاب‌های مرتبط با آن را به بچه‌ها معرفی کرد. مثلا بعد از مطالعه ی کتاب زندگی نامه ی شخصیت های علمی یا قهرمان های ملی می توانید بچه‌ها را به خانه موزه ی این اشخاص ببرید و یک تفریح خانوادگی حول محور کتاب برای بچه‌ها بسازید.

‌شرکت در گروه‌ها و حلقه‌های کتابخوانی

حلقه‌های حضوری و مجازی کتابخوانی انگیزه ی خوبی برای مطالعه ایجاد می‌کنند.  اگر عضو یکی از این حلقه‌ها شوید،  سرانه‌ی مطالعه‌ی شخصی و خانوادگی را بالا می‌برید. وقتی کودکان مشاهده می‌کنند که شما برای کتابخوانی وقت می‌گذارید و به جمعی می‌روید که آنها هم کتابخوان هستند و همه حول محور کتاب باهم دوست شده‌اند،  قطعاً برای آنها هم جالب توجه و اثرگذار خواهد بود. می‌توانید در یک حلقه‌ی کتابخوانی در کتابخانه، مسجد یا مکان‌های فرهنگی محله عضو شوید. یا اگر امکان شرکت حضوری ندارید، به صورت مجازی در حلقه‌های کتابخوانی عضو شوید. فعالیت‌های متنوع مرتبط با کتاب از طریق این حلقه‌ها انجام دهید و سعی کنید کودکانتان را هم در این کارها مشارکت بدهید. مثلاً ترتیب یک پروژه‌ی عکاسی از کتاب با بچه‌ها. یا اینکه بخش‌هایی از کتاب که فکر می‌کنید برای بچه‌ها جالب است را تعریف کنید و از آنها بخواهید نقاشی‌اش را بکشند.

‌کتابخانه مناسب 

همانطور که قبل‌تر اشاره شد، جای مناسبی در خانه برای کتابخانه در نظر بگیرید. جایی که بچه‌ها به راحتی به کتاب‌ها دسترسی داشته باشند.  می‌توانید یک کتابخانه‌ی کوچک مخصوص بچه‌ها هم داشته باشید.  در مورد محل قرار دادن کتابخانه از بچه‌ها مشورت بگیرید و نظر آنها را بپرسید. مشارکت دادن بچه‌ها در چیدمان و طراحی کتابخانه باعث می‌شود نسبت به کتابخانه احساس خوبی پیدا کنند. همچنین اگر شرایط و امکاناتی در اختیار داشتید،  ساختن کتابخانه ی کوچک با سبدهای چوبی میوه یا وسایل ساده‌ی دیگر به کمک بچه‌ها برای آنها جذاب خواهد بود.

‌ارتباط با افراد کتابخوان

از تاثیر هم نشین غافل نباشید. دوستانی را برای رفت و آمد خانوادگی انتخاب کنید که اهل کتاب خواندن باشند. در خانه شان کتابخانه داشته باشند و کتابخوانی برایشان اولویت داشته باشد.

هدیه کتاب

رسولُ اللّه صلى الله علیه و آله : تَهادَوا تَحابُّوا ، تَهادُوا فإنَّها تَذهَبُ بِالضَّغائنِ.(الکافی : ۵/۱۴۴/۱۴.) پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: به یکدیگر هدیه دهید، تا نسبت به همدیگر با محبت شوید. به یکدیگر هدیه دهید؛ زیرا هدیه کینه ها را مى‌برد. هدیه دادن بسیار ارزشمند و تاثیرگذار در روابط افراد است. حالا اگر این هدیه از نوع کتاب باشد، باعث رواج کتابخوانی می‌شود. البته درانتخاب کتاب برای هدیه دادن هم باید دقت کرد.  مثلا اگر به یک نفر که خیلی اهل مطالعه نیست کتاب هدیه می دهید از کتاب‌های کم حجم و خوشخوان شروع کنید. و یا کتاب‌های طنز و خاطره و سفرنامه های کوتاه و روان را انتخاب کنید.

کتابخوانی مناسبتی

از مناسبت‌های مختلف سال برای کتابخوانی در خانواده استفاده کنید. مثلاً در ایام محرم، فاطمیه، ماه شعبان، دهه فجر، ماه رمضان کتاب‌های متناسب با موضوعات این ماه‌ها را در محیط خانواده بخوانید و با یکدیگر درموردش صحبت کنید.

امانت کتاب و امانتداری از کتاب

از قدیم فرهنگ امانت‌داری و امانت‌دهی اجناس با ارزش و گرانبها میان ایرانیان رواج داشته است. اگر صحیح بیندیشیم، کتاب خوب از با ارزش‌ترین اجناس هر خانه‌ای است. با امانت دادن کتاب این سنت حسنه را در مورد کتاب هم اجرا کنید.

برگزاری نمایشگاه کوچک کتاب برای دوستان و هم محله‌ای‌ها

فضایی در خانه به بچه‌ها اختصاص بدهید که بتوانند کتابهایشان را در معرض نمایش بگذارند. دوستانشان به خانه‌ی شما بیایند و از آنها کتاب امانت بگیرند.  یک نمایشگاه کتاب کوچک خانگی که همه‌ی کارهایش را خود بچه‌ها انجام می دهند، ایده ی اثرگذاری برای علاقه مند کردن بچه‌ها به کتابخوانی است.

کتاب مسیری برای رسیدن به خواسته‌ها

این حرکت در کنار افزایش سرانه‌ی کتابخوانی اعضای خانواده، یک مسیر نمادین نیز هست. به این شکل که خرید اسباب‌بازی‌ها، پوشاک، وسایل هنری و درخواست‌های متعدد بچه‌ها را منوط به خواندن کتاب کنید. مثلاً برای بدست آوردن فلان عروسک خواندن دو کتاب و به دست آوردن فلان لباس ورزشی، مطالعه کردن سه کتاب لازم است. با این روش بچه‌ها یاد می‌گیرند بدست آوردن هرچیزی بهایی دارد و مطالعه زیاد، هزینه‌ی ارزشمندی برای بدست آوردن سایر اهداف در زندگی است.

سخن آخر

در پایان باید گفت تمام ایده ها و روش های ذکر شده صرفا راه هایی فرعی هستند که ممکن است منجر به کتابخوان شدن خانواده‌ی شما شوند.  شاهراه اصلی برای کتابخوانی این است که خودتان کتاب بخوانید و کودکان کتاب را هر روز در دست شما ببینند. به قول آن جمله‌ی معروف فرزندان شما آنی نمی شوند که شما می خواهید، همانی می شوند که شما هستید.